Cổng đá trong đời sống văn hóa mang ý nghĩa sâu sắc và phong phú. Trong lịch sử, cổng tam quan được xây dựng dựa trên thuyết Tam tài, với cổng chính ở giữa dành cho vua chúa, cổng bên trái dành cho quan văn, bên phải dành cho quan võ. Cổng tam quan được coi là cổng đón vua chúa, xuất hiện ở nhiều điểm ngôi làng, đình chùa và miếu tự lớn nhỏ.

Ở thành phố Huế, cổng đá được chia thành năm cổng, gọi là ngũ quan môn, thể hiện sự phân chia giai cấp một cách rõ ràng. Cổng lớn nhất ở giữa là lối đi của vua, các cổng tiếp theo từ trong ra ngoài lần lượt dành cho quan lại và binh lính. Điều này cho thấy sự quan trọng của cổng đá trong việc thể hiện quyền uy và vị trí xã hội.

Trên thực tế, cổng tam quan trong đời sống hiện đại vẫn được coi là biểu tượng tưởng nhớ các bậc tiền nhiệm và gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống. Người ta thường chọn các họa tiết tâm linh và phong thủy để khắc trên cổng đá, nhằm mang đến sự may mắn và bình an cho người dân trong vùng.

Trong đạo Phật, cổng tam quan mang những ý nghĩa tôn giáo đặc biệt. Theo quan niệm Phật giáo, cổng tam quan đại diện cho “tam quan” của nhà Phật là “hữu quan” (sắc), “không quan” (không – vô thường) và “trung quan” (sự kết hợp giữa sắc và không). Ngoài ra, cổng cũng được hiểu là cổng điện Tam Bảo (Phật – Pháp – Tăng). Cổng tam quan ở các chùa phái Thiền Tông còn đại diện cho cửa Vô Không, cửa Vô Tác và cửa Vô Nguyện, các cánh cửa đưa đến cõi niết bàn. Tuy nhiên, chùa Thiền Tông thường không xây cổng tam quan ở lối vào và ra.

Ở những nước có sự kết hợp giữa Phật giáo và Nho giáo, chùa chiền mới có xây cổng tam quan. Trong khi đó, ở các quốc gia Phật giáo khác như Ấn Độ, Thái Lan, Myanmar, Lào, Cambodia, Tây Tạng… thì kiến trúc này không được sử dụng.

Theo quan niệm phong thủy, cổng tam quan của chùa thường được đặt bên trái là Thanh Long và bên phải là Bạch Hổ. Khách viếng chùa thường đi vào từ bên trái và ra về từ bên phải, với mong ước rước phúc và đức từ chùa về nhà. Điều này cho thấy tầm quan trọng và sức hút của cổng đá trong đời sống tâm linh và tín ngưỡng của người dân.

Cổng đá 1 mái cho từ đường, nhà thờ tổ – CD01

https://www.vgnetwork.com/activity/p/29447/
https://www.vgnetwork.com/activity/p/29461/